aldo carotenuto "τα δάκρυα του κακού"

...

Η επιστήμη καθιστά τον κόσμο κατοικήσιμο για τον άνθρωπο, όμως εκείνη που τρέφει την ψυχή είναι η τέχνη, η γενίκευση της απεικόνισης, οι μαγικές παραπομπές του αφηγήματος, η δυνατότητα να σχεδιάσει ο καθένας το τμήμα που κλείνει την άκρη που έμεινε ανοικτή, χωρίς κανένας βέβαια να έχει χαράξει το οριστικό όριο.

Αυτή η δυνατότητα να θέτουμε στον εαυτό μας ερωτήματα και να στοχαζόμαστε γι' αυτόν είναι το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του ανθρώπου, κι αν βεβαίως αυτή οδήγησε στην οικοδόμηση του πολιτισμού, το πιο εξαίσιο από τα συστήματα προσαρμογής στον κόσμο, αποκάλυψε επίσης και το πιο ριζικό πόνο, εκείνον που νιώθουμε όσο αγωνιούμε για το νόημα και το πεπρωμένο της ίδιας μας της ύπαρξης.

Η νεύρωση, κατά τη γνώμη μας, είναι πάντοτε ένα μπλοκάρισμα των δημιουργικών δυνατοτήτων του ανθρώπου, μια ισορροπία συμβιβασμού ανάμεσα στις εσωτερικές αιτήσεις που επιθυμούν να δράσουν και σε άλλες που αρνούνται την εγκυρότητα και την νομιμότητα σε μια τέτοια δράση, σε μια διαρκή πάλη που εξασθενίζει τη ζωτική δύναμη του ατόμου.

Συχνά ένα τέτοιο υπαρξιακό αδιέξοδο προέρχεται από την αναγκαστική ταύτιση με ένα συλλογικό κανόνα αξιών και νόμων που η συνείδηση αντιλαμβάνεται ως κατασταλτικούς και ευνουχιστικούς, αλλά από τους οποίους φοβάται να απελευθερωθεί, επειδή μια τέτοια πράξη στο πεδίο του ασυνείδητου γίνεται αντιληπτή ως μια παράβαση που κομίζει θάνατο, καταστροφή, τρέλα.

Η δημιουργικότητα είναι η μόνη ψυχολογική διαδικασία που μπορεί να καταπραΰνει το αίσθημα ενοχής μας. Εάν θέλουμε να δημιουργήσουμε τους εαυτούς μας, οφείλουμε να διοχετεύσουμε τις ενέργειές μας όχι προς την επιθετικότητα και τη διαμαρτυρία αλλά προς εκείνη τη μορφή βαθιάς αλληλεγγύης που είναι η αντιπαράθεση με τον άλλον, η αυθεντική συνάντηση που μπορεί να ενεργοποιήσει την επαναδόμηση των εσωτερικών μας περιεχομένων.

Πολλές φορές οι μελετητές έχουν αναρωτηθεί για τις επιδράσεις εκείνου του αδιάκοπου έργου απομυθοποίησης που απασχόλησε τον δυτικό πολιτισμό κατά τους τελευταίους αιώνες.   Αυτή η από-ιεροποίηση του κόσμου οδήγησε, πράγματι, σε κατάρρευση τη μυθοπλαστική λειτουργία της ψυχής, την ανθρώπινη ικανότητα να επεξεργάζεται με φαντασία την ύπαρξη του ανθρώπου μέσα στον κόσμο; Αν προσέξουμε, η απάντηση περιέχεται ήδη στη διατύπωση του προβλήματος, από τη στιγμή που κανένα άτομο δεν θα μπορούσε να επιβιώσει εάν στερούταν από ένα θεμελιώδες όργανο, όπως ακριβώς είναι για τον άνθρωπο η ψυχική λειτουργία που δημιουργεί τα σύμβολα. Η προσέγγιση μιας σύγχρονης σκέψης επάνω στο μύθο συνίσταται πράγματι στην επίγνωση ότι το ανθρώπινο πεπρωμένο είναι μια ανεξάντλητη τάση προς την ανακάλυψη του νοήματος, την αναζήτηση της σημασίας της εμπειρίας, της ύπαρξης στον κόσμο.

Με τις τεχνολογικές προσθήκες του ο άνθρωπος προσπαθεί να διαλύσει τον φόβο του τον σχετιζόμενο με εκείνο το βάθος του πραγματικού που δεν ερμηνεύεται και δεν αναγνωρίζεται αλλά στο οποίο εκείνος μπορεί να αναφέρεται μόνο με αναπόφευκτα υποκειμενικό και "φαινομενολογικό" τρόπο. Η γνώση μας παρά ταύτα είναι πάντα φαινομενική, μια γνώση όχι αυτού που η πραγματικότητα είναι καθεαυτή, αλλά του τρόπου με τον οποίο παρουσιάζεται στο βλέμμα του ανθρώπου. Ήταν μυθική η ιδέα του Διαφωτισμού για μια ανεξάντλητη κυριαρχία της λογικής πάνω στη φύση: αυτό που σήμερα μπορούμε και οφείλουμε να αναγνωρίσουμε είναι η ανθρώπινη ανάγκη της μετατροπής του χάους σε κόσμο, διατηρώντας σταθερή την επίγνωση ότι η γνώση μας δεν είναι ποτέ αντικειμενική.

Με την αναγκαστική απώλεια μιας προστατευτικής κατάστασης, ανακαλύπτουμε ότι είμαστε, όπως κάθε άλλος, εκτεθειμένοι στον κόσμο και κατά πρώτο λόγο στον πόνο, που είναι η συναίσθηση του ανεπανόρθωτου περιορισμού μας, η συναίσθηση ότι είμαστε για πάντα εκτός της κατανόησης του άλλου. Το άγχος γεννιέται επάνω στο συναίσθημα της ανασφάλειάς μας,  ένα άγχος που είναι φόβος δίχως όνομα και δίχως αντικείμενο· και δεν θα μπορούσε να υπάρχει αντικείμενο από τη στιγμή που το άγχος είναι ταυτόχρονα το θεμέλιο της ανθρώπινης φύσης μας.

Πρέπει να γίνει κατανοητό ότι από μια ψυχολογική άποψη "σκοτώνω τον πατέρα" σημαίνει συγχρόνως σκοτώνω την ίδια μου την υπόσταση ως τέκνου, ελευθερώνομαι από μια ύπαρξη που δεν έχει φθάσει ακόμα στην ανεξαρτησία, στην αυτονομία και στην ατομικότητα. Ο πρωτόγονος πατέρας, μέσα στην απόλυτη και αδιαμφισβήτητη εξουσία του πάνω στις γυναίκες και στα τέκνα, αντιπροσωπεύει τη φιλοδοξία κάθε ατόμου για έναν παντοδύναμο έλεγχο επάνω στον άλλον, έναν άλλον που υπάρχει αποκλειστικά και μόνο σε συνάρτηση με την δική μας επιθυμία. Να λοιπόν που για την ψυχή η απελευθέρωση από αυτές τις όψεις της πατρότητας σημαίνει την αναπροσαρμογή στις σωστές αναλογίες του εγωκεντρισμού και το άνοιγμα ενός δρόμου προς μια ισότιμη συνάντηση με τους ομοίους μας.

Η αποθάρρυνση, η απελπισία και η κατάθλιψη που χαρακτηρίζουν την άρρωστη εποχή μας είναι οι θρήνοι της ψυχής που είναι στριμωγμένη σε σώματα δίχως όψη, σε μορφές χωρίς περίγραμμα· ο άνθρωπος χωρίς όνομα ανίκανος να "ονοματίσει" τα πράγματα, είναι ένα ασήμαντο ον επειδή είναι αποστερημένος από τη δυνατότητα να αποδώσει νόημα στον κόσμο, και τα πράγματα, που έχουν καταστεί έτσι σκέτα αντικείμενα, δεν μπορούν παρά να του επιστρέψουν τη μάταιη αντανάκλαση του δικού του τίποτα, του ότι είναι ένα χαμένο αντικείμενο, ανίκανο να ξαναβρεί τον εαυτό του.

Όποιος αρνείται στον εαυτό του τη δυνατότητα να υποφέρει, αρνείται επίσης κάθε δυνατότητα να δώσει μια λύση στον πόνο.

Ελευθερία υπάρχει μόνον εκεί όπου μια ηθική συνείδηση ορθολογικά προσανατολισμένη αναρωτιέται για τον εαυτό της και για τους σκοπούς της δράσης της. Η ελληνική ρίζα του όρου ethos [ήθος/έθος] δείχνει τη συνήθεια ενός λαού, το σύνολο των κοινωνικών προτύπων και των εθίμων που καθοδηγούν τη συμπεριφορά μιας κοινότητας, τον πολιτισμό που καθιστά δυνατή την ιστορία, τον ανθρώπινο σχεδιασμό που τροποποιεί την αιτιώδη πορεία των φυσικών συμβάντων, και καθιστά, τουλάχιστον εν μέρει, προβλέψιμο το τυχαίο. Όμως εμείς οι άνθρωποι, στην καθημερινή μας ζωή, καταγινόμαστε με μικρά προβλήματα που με τον ένα ή τον άλλο τρόπο μας εμπλέκουν και καθιστούν προβληματική τη συνείδηση μας, έτσι ώστε η δράση μας να γίνεται αντιφατική κι εμείς να χάνουμε εκείνη τη γραμμική συνέχεια στη συμπεριφορά, η οποία, τουλάχιστον με απατηλό τρόπο, μας κάνει να αισθανόμαστε ειρηνικά με τους εαυτούς μας.

Δεν μπορούμε να τροφοδοτήσουμε την ψυχή μας εάν δεν διακινδυνεύσουμε στη σχέση με τον άλλον, και για να διακινδυνεύσουμε, δηλαδή να εκτεθούμε, να προσφερθούμε αυθεντικά,  ξεπερνώντας τους φραγμούς και τα προσωπεία της επιφανειακής επικοινωνίας, είναι απαραίτητο να επενδύσουμε χρόνο και πάθος. Χωρίς μιαν ανταλλαγή όπου ο ένας και ο άλλος κοιτάζονται και επικοινωνούν μέσα στη γυμνή αλήθεια, δεν υπάρχει τροφή και ανάπτυξη για την ψυχή, και η ατομικότητα μας αρρωσταίνει, γιατί, ακριβώς όπως ο βιολογικός οργανισμός, έχει ανάγκη από φως και οξυγόνο για να αναπνεύσει και να ζήσει.

Όπως έγραψε ο Γιούνγκ, μπορούμε να γνωρίσουμε βαθιά εμάς τους ίδιους μόνο μέσα από τη σύγκριση με τον άλλον, που είναι πάντοτε ο θεματοφύλακας των ασύνειδων προβολών μας. αυτό φυσικά παράγει μια πάλη, και γνωρίζουμε ότι όσο περισσότερο ριψοκινδυνεύουμε στην αντιπαράθεση με τους συνανθρώπους μας, τόσο περισσότερο είμαστε εκτεθειμένοι στον πόνο, στον κίνδυνο της απώλειας, της ασυνεννοησίας: ο παράδεισος και η κόλαση μας έρχονται πάντοτε από τους άλλους.

Η ομορφιά κάθε ανθρώπινης συνάντησης φέρνει μαζί της αναπόφευκτα τον κόπο της αντιπαράθεσης και το φάσμα της προδοσίας. Αλλά δεν θα μπορέσουμε ποτέ να γλιτώσουμε από το κάλεσμα του αγνώστου που προχωράει προς εμάς με τα χαρακτηριστικά του άλλου ή της άλλης, επειδή μέσα από όλο το καλό και όλο το κακό που μπορεί να μας προκύψει από τη συνάντηση, εμείς διαπλαθόμαστε, αποκτούμε ένα προσωπικό ψυχολογικό προφίλ. Μας δίνεται ένα πρόσωπο κι ένα όνομα.

από το βιβλίο του

aldo carotenuto

τα δάκρυα του κακού

εκδόσεις ίταμος